Op 14 november trokken 10.000 aanhangers van Trump door Washington DC om te protesteren tegen wat ze als verkiezingsfraude omschreven. Onder de betogers een bont allegaartje van verschillende extreemrechtse groepen en aanhangers van complottheorieën, waarbij vooral QAnon een opgang kent.

Polarisatie

De belangrijkste verschuiving in de VS is naar links. De beweging van Black Lives Matter afgelopen zomer toonde dit, net zoals de massale steun voor eisen als algemene gezondheidszorg voor iedereen of de groeiende steun voor vakbonden. Maar de andere kant van deze polarisatie is dat reactionaire ideeën wortel schieten in een deel van de samenleving, met een veel kleinere maar groeiende laag die naar uiterst rechts wordt getrokken. De krachten van extreemrechts in de VS zijn groter, zichtbaarder en zelfverzekerder dan ze in vele decennia waren. Naarmate het systeem dieper in crisis komt, kan extreemrechts nog meer groeien. Dat is zeker het geval als er geen links alternatief wordt gebouwd.

Trump kon de verkiezingen van 2016 winnen op basis van afkeer tegen het beleid van Obama en Biden. Ondanks een vooruitstrevende façade van ‘hoop en verandering’ werd dit bewind gekenmerkt door het slaafs volgen van de agenda van de grote bedrijven. Het ‘herstel’ na 2008 was alleen voelbaar voor de superrijken en de grote bedrijven. Banken werden gered, gewone werkenden werden uit hun huis gezet. Het verderzetten van de oorlogen in het Midden-Oosten bleef de islamofobie aanwakkeren. Tegenover Trump plaatsten de Democraten in 2016 Hillary Clinton, bij uitstek het gezicht van het establishment.

De afgelopen jaren groeide extreemrechts in de VS. Het Southern Poverty Law Center bracht de blanke nationalistische groepen in kaart: hun aantal steeg met 55% van 100 in 2017 tot 155 in 2019. Extreemrechts geweld nam eveneens toe en zorgde voor tientallen doden. Tegelijk moet opgemerkt worden dat extreemrechts in de VS nog lang niet aan de sterkte komt die de Ku Klux Klan op zijn hoogtepunt had. In de jaren 1920 waren er drie tot zes miljoen KKK-leden!

Waar extreemrechts de afgelopen jaren tot geweld overging, werd dit vaak beantwoord met massaprotest. Na de moord op een antifascistische activiste in Charlottesville in 2017 waren er grote betogingen. Een optocht met 40.000 aanwezigen in Boston maakte een extreemrechts protest compleet onmogelijk. Dat extreemrechts na de verkiezingen van november 2020 de straten niet kon domineren, was eveneens te danken aan massale protestacties, met de eis dat alle stemmen geteld zouden worden om te vermijden dat Trump de verkiezingen kon stelen. Bij alle mobilisaties viel op dat de Democratische Partij niet alleen geen initiatief nam, maar er zelfs vaak vijandig tegenover stond.

QAnon en Proud Boys

Trump maakte gebruik van desinformatie en versterkte deze. Het ging zo ver dat sociale mediabedrijven als Twitter en Facebook waarschuwingen plaatsten bij berichten van de president. Terecht wantrouwen in de gevestigde media werd gebruikt om de campagne van Trump te versterken. Dit gebeurt niet alleen via ‘alternatieve’ rechtse mediakanalen zoals Breitbart, dat voorheen geleid werd door Steve Bannon, maar ook via allerhande sociale media.

Een populaire complottheorie in extreemrechtse kringen is QAnon. Die naam verwijst naar een anoniem account ‘Q’ dat op chatkanalen voorspelt dat er een ‘storm’ komt waarbij duizenden leden van de ‘deep state’ opgepakt worden, onder meer wegens kinderhandel en pedofilie. Volgens deze theorie zou het establishment dat de ‘deep state’ vormt samenzweren tegen Trump. Deze complottheorie heeft ook in België aanhangers: een drijvende kracht erachter is Eva Rollier, tevens actief bij het Vlaams Belang in Zoutleeuw. En het beperkt zich niet tot de marge van het VB. Europarlementslid Gerolf Annemans tweette na de nederlaag van Trump: “Het was mooi. Hij nam de handschoen op tegen de heersende elites, The Deep State, die in heel het vroegere Vrije Westen links-liberale multiculturele en multilaterale regimes doordrukt.” VB-voorzitter Van Grieken stuurde deze tweet verder door.

Sommigen gaan nog een stapje verder en organiseren zich in extreemrechtse milities. De ‘Proud Boys’ zijn daar één van de bekendste voorbeelden van. Deze militie waar enkel mannen lid van kunnen worden, was betrokken bij gewelddaden en intimidatie van tegenstanders. Trump gaf uitdrukkelijk steun aan deze militie. Er is een breder probleem met extreemrechts geweld in de VS. In 2018 kwamen bij geweld door extremisten minstens 50 mensen om het leven, in de overgrote meerderheid van de gevallen waren de daders extreemrechtse militanten. Volgens het Antiterrorisme Comité van de VN Veiligheidsraad was er in de vijf jaar voor 2020 wereldwijd een stijging van extreemrechts terrorisme met 320%. In Europa is extreemrechts verantwoordelijk voor het grootste aantal (pogingen tot) aanslagen. In ons land staan 3000 personen bekend bij de politie wegens rechts-extremisme.

Wat te doen?

Een systeem in crisis creëert ruimte voor de groei van extreemrechts. Massamobilisatie is het beste antwoord om te vermijden dat extreemrechts op straat kan domineren. Als extreemrechts daarin slaagt, is het om tegenstanders en de arbeidersbeweging in het bijzonder te breken. In onze mobilisatie kunnen we niet vertrouwen op het establishment of de staat. We moeten de werkenden en jongeren organiseren en onze collectieve kracht inzetten. Dit zal op zich niet volstaan om extreemrechts te stoppen: doorheen onze acties moeten we een alternatief bieden op het kapitalisme, zodat het terechte wantrouwen en de afkeer voor het kapitalisme niet kunnen gekaapt worden door reactionaire rechtse krachten. De enige oplossing op lange termijn is om een einde te maken aan dit krankzinnige systeem.