1 mei 2020 werd in mineur gevierd, door de heerschappij van een nieuw virus.

Op 1 mei 1945 werd de rode vlag door het Russisch leger gehesen op de Rijksdag in Berlijn.

Eén dag eerder, op 30 april, doodde Hitler zichzelf, nadat hij zoveel miljoenen anderen had vermoord.

Nog een dag eerder, 29 april, bevrijdden de Amerikanen het concentratiekamp van Dachau, het oudste van een reeks. Het was vooral opgericht om politiek opposanten, vooral communisten en socialisten, uit te schakelen.

75 jaar geleden leek het virus van nazisme en fascisme verslagen. Intussen is de vraag in hoever dat definitief was.

Zeker, een dergelijk vertoon van gewapende massa’s ontwortelde proleten en verpauperde middenstanders die de ruggengraat vormden van een wrede dictatuur is niet meer op diezelfde manier teruggekomen, maar aspecten ervan duiken telkens opnieuw overal op.

De kern van het fascisme/nazisme (vanaf nu samen het fascisme genoemd, zoals het ook voortleeft in het algemeen woordgebruik) was de wens om de arbeidersbeweging te vernietigen, tot en met fysiek. Niet zomaar werden zowel Hitler als Mussolini, zonder electorale meerderheden, aan de macht gebracht door het patronaat van Duitsland en Italië.

Om de wanhopige en verarmde massa’s op sleeptouw te nemen, werden zondebokken voor de crisis gezocht en een verregaand nationalisme en racisme opgejut, met als “hoogtepunt” de gruwel van de Holocaust en Auschwitz.

De Bevrijding zou niet elk van die virussen doen verdwijnen .

8 mei capituleerde nazi-Duitsland officieel. In veel landen is 8 mei dan ook een officiële feestdag. In België niet meer sinds 1974. Wie heeft schrik van de herinnering?

De neo’s

Je zou denken dat de geschiedenis iedereen die hiermee verbonden was in de grond zou laten gaan van schaamte. Niets van dat alles. Vooral in Vlaanderen bleven velen zich beroepen op onwetendheid, verkeerd begrepen idealisme en andere vormen van hypocrisie. Neo-fascisten, de uiterste rechtervleugel van de Vlaamse beweging, maar ook velen in de christelijke rechterzijde bleven de collaboratie verdedigen of vergoelijken (huidig minister-president Jambon: “de collaborateurs zullen wel hun redenen gehad hebben”).

Diverse uiterst rechtse, zeg maar neofascistische groepen bleven zonder veel schroom die houding verdedigen en spiegelden zich aan de nazi-stormtroepen (SA) om iets dergelijks in het klein hier ten lande te organiseren. Zo is vooral de ex-VMO gekend, een getraind en min of meer bewapend korps onder leiding van een openlijke nazi (Eriksson). Ze trachtten de linkerzijde, progressieve activiteiten en dito militanten te terroriseren en zich voor te bereiden op het gewelddadig aanvallen van stakingsposten. De VMO is eerst van de straat verdwenen, vooral dank zij de volgehouden actie van het toenmalig Anti-Fascistisch Front, en nadien gerechtelijk ontbonden.

Herhaaldelijk proberen nieuwe groepen in de voetsporen van de VMO te treden, soms met een meer pseudo-intellectueel discours. Dat geldt ondermeer voor (ex?)Schild en Vrienden en sommige KVHV-afdelingen. Hun feitelijk doel kwam symbolisch best tot uiting toen ze een paar jaar geleden in Gent een ABVV-vlag stalen en publiek verbrandden. Hun belangrijkste gemeenschappelijk punt, en aanknoping bij het Vlaams Blok/Belang en bij een deel van N-VA: racistische haatpropaganda, ondermeer via het nieuwe speelgoed van de sociale media.

Fascisme op de punt van de bajonetten

In dezelfde periode als de fascistische machtsgrepen in Italië en Duitsland veroverden militairen de macht in Spanje en Portugal, met hetzelfde doel en resultaat: vernietiging van de arbeidersbeweging, concentratiekampen, wegvegen van alle democratische vrijheden, folteringen in plaats van verkiezingen.

Recenter deed datzelfde zich voor in Griekenland en Chili. In alle gevallen werd ook de nationale vlag en dito raciale trots hoog geheven, maar dit nationalisme verbloemde moeilijk de werkelijkheid van buitenlandse inmenging (in Chili de tamelijk openlijke inmenging van de CIA, in Griekenland van de NATO, omwille van het geopolitieke belang van dit land).

In ons land ontstonden solidariteitscomités grotendeels bestaande uit politieke vluchtelingen en gesteund door het Anti-Fascistisch Front en andere linkse militanten.

Christelijk, nationaal en illiberaal

Niet onmiddellijk fascistisch, maar duidelijk antidemocratisch tekenen zich strekkingen en regimes, vooral in Oost-Europa, af (o.m. Polen, Hongarije) die zich baseren op een verregaande ontwikkeling (of deels uitvinding) van een culturele (christelijke) en vooral nationale identiteit, om een vijand te kunnen ontwaren in de westerse democratieën die immers hun bandeloze vrijheid proberen op te dringen en daarmee de nationale eigenheid en de christelijke cultuur bedreigen.

Om hun populaire basis te verstevigen gaan ze soms wel over tot een aantal sociale toegiften, vooral gestes die de conservatieve structuren van het traditionele gezin verstevigen (vb hoger kindergeld), daartoe dient een woeste campagne tegen al wat niet in die structuren past (vb.LGTBI). Die wil om economisch wenselijke immigratie te vervangen door genoeg inheemse geboortes (overigens een illusie) wordt ook hier ten lande gepropageerd door het VB. Verwacht u aan de slogan “eigen zaad eerst”.

Het nationalisme in Polen en Hongarije loopt voort in een rabiaat racisme tegen allerlei minderheden, en vooral in een onverbloemd antisemitisme (tot en met een gedeeltelijke geschiedenisontkenning, vooral in Polen). Wie zou overigens dat antisemitisme bestraffen: rechterlijke onafhankelijkheid en persvrijheid zijn grotendeels geneutraliseerd.

Dergelijke antidemocratische strekking zien we (nog) niet overheersen in Vlaanderen, maar we zien hier wel een zorgwekkende tendens van de rechterzijde om heel Vlaanderen in één nationalistisch en conservatief-cultureel cocon te duwen. Het verzameld Vlaams-Nationalisme staat in Vlaanderen dicht bij de absolute meerderheid, en binnen dat nationalistische kamp geldt: wij zijn Vlaanderen, de anderen bestaan niet echt. De achterliggende redenering is: de meerderheid heeft het recht de wet te stellen, ook als de beslissingen ingaan tegen de basis van de democratie en de mensenrechten.

Actieve waakzaamheid

Democraten, maar vooral de arbeidersbeweging, reageren best tijdig en virulent op een racisme/nationalisme dat op dit moment hier ter plaatse de democratie kan bedreigen, en rechts-autoritaire strekkingen dermate versterkt dat een aantasting van de democratie niet denkbeeldig is.

Een partij als het Vlaams Blok/Belang ging hand in hand met fascistoïde groupuscules om de vakbonden aan te vallen (“werken baat, staken schaadt” was hun geliefkoosde slogan), maar blijkt zijn strategie gewijzigd te hebben in pogingen tot infiltratie in het vakbondskader, hierbij speculerend op de racistische onderbuik van een aantal leden, en in de hoop de arbeidersbeweging in die richting te duwen. Tot nu toe slagen de vakbonden erin fascistoïde invloeden te counteren, maar het beest is geduldig en sluw.

Het is ook best niet al te licht te tillen aan folkloristisch lijkende maar soms echt hinderlijke fascistische groepen en hun herhaalde pogingen om geweld of intimidatie te gebruiken tegen de linkerzijde. Het zou verkeerd zijn hen te laten groeien tot het niveau van de vroegere VMO die echt een hinderpaal werd voor een aantal linkse activiteiten.

En vooral: volgehouden campagnes tegen racisme, voor integratie van nieuwkomers, en tegen een conservatief en nationalistisch discours zijn noodzakelijk om de democratie en de werkingsmogelijkheden van de arbeidersbeweging te bewaren.

Daarom ook dat vrijwel alle leden van het Steunpunt Anti-Fascisme op een of andere manier verbonden zijn met de arbeidersbeweging; zij pleiten ervoor dat linkse partijen en de vakbonden het antifascisme als werk- en strijdpunt ter harte nemen.

 

Fons Van Cleempoel, bestuurslid SAF