Het antifascistisch verzet tegen het nazisme bracht heel wat helden voort. Een nieuw boek van Anne Vanesse brengt het verhaal van Sophia Poznanska, een jonge vrouw van Joodse afkomst die in Palestina communiste werd en een belangrijke rol speelde in het Rode Orkest. Dat was een verzetsbeweging die onder het nazisme spioneerde voor de Sovjet-Unie. Ze seinden informatie door naar Moskou, de nazi’s deden er alles aan om dit te stoppen. Sophia Poznanska werd uiteindelijk opgepakt en maakte in de gevangenis van Sint-Gillis een einde aan haar leven zodat ze zeker niet zou begeven onder de martelingen van de Gestapo.
Het brede publiek in ons land kent minstens enkele nazicollaborateurs bij naam, terwijl verzetsstrijders veel onbekender zijn. Daar verandering in brengen, zal enkel gebeuren als antifascisten en de arbeidersbeweging het verhaal brengen van hun eigen helden en voorbeelden. Dit boek over Sophie Poznanska moet in dat kader gezien worden. Het verwijst uitdrukkelijk naar pioniers als Gilles Perrault die in de jaren 1960 het opmerkelijke verhaal van Leopold Trepper en het Rode Orkest voor een breed publiek bekend maakte. Op het einde van dit nieuwe boek staat een interessant interview met Perrault. Zelf werd ik gevraagd om het voorwoord te schrijven over hoe marxisten terugkijken op het Rode Orkest, over de rol van enkele andere leden van het Rode Orkest, zoals de Antwerpse Vera Akkerman, en om de link met antifascistische strijd vandaag te maken.
Poznanska had een moeilijke jeugd in Polen, waar ze al op jonge leeftijd actief werd in de Hachomer Hatzaïr. Die jeugdbeweging was links-zionistisch, een stroming die ook onder Joodse migranten in Palestina sterk stond. Het zionisme was een reactie op het anti-Joodse racisme in Europa. In Palestina keerde Poznanska zich, net als onder meer Leopold Trepper, af van het zionisme. Ze stelde vast dat het ‘beloofde land’ niet het einde van de klassenstrijd betekende en was geschokt door de onderdrukking van de Arabische bevolking. Poznanska werd communiste omdat ze besefte dat het stoppen van elke vorm van onderdrukking maatschappijverandering vereist. Heel wat voortrekkers van de Palestijnse Communistische Partij moesten in de jaren 1930 uitwijken wegens repressie door de Britse kolonisten. Sophia kwam in Parijs en nadien in Brussel terecht. Daar zette ze haar activiteiten verder, onder meer in het Rode Orkest. Die verzetsgroep seinde informatie door naar Moskou, onder meer de plannen voor de nazi-invasie in de Sovjet-Unie. Sophia Poznanska speelde een centrale rol in de Brusselse afdeling van deze verzetsgroep. In 1941 werd ze opgepakt en gemarteld door de Gestapo. Ze gaf niet toe. Om zeker te zijn dat ze geen enkele info aan de nazi’s zou lossen, pleegde ze in 1942 zelfmoord in de gevangenis van Sint-Gillis.
Dit boek brengt niet alleen het verhaal van Sophia Poznanska, maar ook interessante informatie over het ontstaan van de Palestijnse Communistische Partij en over de debatten binnen de linkerzijde destijds over de strijd tegen elke vorm van onderdrukking. Er is nood aan meer boeken die de rol van helden van het antifascistisch verzet belichten en die als inspiratie kunnen dienen voor wie vandaag opkomt tegen extreemrechts, tegen onderdrukking en voor een socialistische samenleving.
- Anne Vanesse, Sophia Poznanska. Du Parti Communiste Palestinien à l’Orchestre Rouge, Editions Cimarron, 2021, 250 pagina’s. Via deze link kan je het boek kopen
- Boekvoorstelling op vrijdag 5 november om 17u in ‘De Markten’ (Oude Graanmarkt 5, Brussel). Sprekers: Anne Vanesse en Geert Cool.