Op 29 maart was er op de begraafplaats Schoonselhof in Antwerpen een herdenking van de politieke gevangenen. Steunpunt Antifascisme (SAF) legde daarbij een bloemstuk neer. Hieronder de toespraak door een verantwoordelijke van de NCPGR (Nationale Confederatie van de Politieke Gevangenen 40-45 en rechthebbenden van België). Zie ook: https://cnppa-ncpgr.be/nl/

Geachte aanwezigen,

Oorlog is misdaad, welke ook.

80 jaar na de gruwel van 1940-1945 leven we in een maatschappij in snelle evolutie, maar toch worden we geconfronteerd met feitelijkheden die tekenend waren tijdens die bezettingsjaren door een totalitaire macht. Op diverse plechtigheden gedenken we de slachtoffers van dat donkere verleden, maar blijkbaar ontkennen we de lessen die we uit die voorbije periode moeten leren. We beseffen niet dat deze donkere periode niet slechts geschiedenis is, maar een waarschuwing.

We moeten stil staan bij wat deze mensen die zich verzet hebben tegen deze totalitaire overmacht met name het nazisme hebben doorgemaakt en geleden hebben. Nadenken over goed en kwaad. Erover waken dat onze opvatting over het goede niet versmalt. Het totalitaire virus manifesteert zich op uiteenlopende wijzen en vormt steeds een bedreiging voor de vrijheid, slechts ‘onze’ vrijheidsdrang en burgerzin kan het tot mislukken doemen. We moeten beseffen dat er in de nabije toekomst geen getuigen meer zullen zijn. Misschien is het dan ook niet onbegrijpelijk dat veel mensen er geen bezwaar tegen hebben wanneer er in de toekomst verder wordt afgezien van jaarlijkse herdenkingen. Men kan zich inderdaad afvragen of herdenkingen nog wel nut hebben. Niet omdat W.O.II definitief tot het verleden zou behoren en daarmee niet langer van invloed zou zijn op ons bestaan – niets is minder waar – maar omdat het twijfelachtig is of er na meer dan tachtig jaar herdenken nog wel een relatie bestaat tussen de gebeurtenissen die herdacht worden en de gebeurtenissen die zich werkelijk hebben voorgedaan.

Herdenkingen zijn in zekere zin zelfs contraproductief gezien ze een ‘goed geweten’ bezorgen aan’ bepaalde politici’ die het naziverleden wensen uit te wissen. Geïnstitutionaliseerde herdenkingen schieten tekort, we hebben nood aan levende herdenkingen in de rebellie tegen het conformistisch denken en de kuddegeest met het geweld dat het verbergt.

Het nazisme is niet verdwenen na de capitulatie van Nazi Duitsland maar blijft onder verdoken vormen verder bestaan. Al zal de herdenking steeds meer abstract worden toch moeten we bepaalde democratische waarden voor de geest blijven halen om zodoende de verworven vrijheid van individu en gemeenschap te vrijwaren voor de besmetting van de mensenrechten door autoritaire en totalitaire regimes.

De mensen die wij hier vandaag herdenken, gaven hun leven voor onze vrijheid. Hen herdenken, is tevens een moment van bezinning over het heden en de toekomst. Het verplicht ons tot actief burgerschap om deze vrijheid ook te onderhouden en te verdedigen. We herdenken hier mannen, vrouwen en jongeren die zich verzetten tegen de nazi-bezetter en zijn collaborateurs. Veel aandacht is er blijkbaar niet meer voor de door hen geleverde strijd, alsof hun verzet een vanzelfsprekendheid wordt gevonden.

Van de meer dan 42.000 gedeporteerde Belgische Politieke Gevangenen, mannen, vrouwen en jongeren vonden ongeveer 20.000 levend terug de vrijheid na de bevrijding. Van de 25.000 uit België gedeporteerde Joodse mensen overleefde er slechts 2000. 18 miljoen mensen werden in de concentratiekampen van ‘Het derde Rijk’ opgesloten als slaven of er gewoon afgemaakt. 11 miljoen hebben de concentratiekampen en vernietigingskampen niet overleefd.

Het is onze plicht niet te vergeten en deze gebeurtenissen uit het recente verleden te blijven gedenken. We moeten ons bewust zijn van de steeds dreigende kracht van het virus dat nog steeds totalitaire regimes voedt. Het duikt abrupt op en besmet. Wij hebben het herkend als fascisme, nazisme, stalinisme en andere -ismes.

Het heden laat uitschijnen dat de toekomst niet eenvoudig zal zijn, onze maatschappij verandert zeer snel, het virus van onverdraagzaamheid heeft vele gezichten en vindt zelfs een voedingsbodem in de diversiteit. Het is in ieders belang niet besmet te worden, waakzaam en alert te blijven. Een democratie stelt zich immers kwetsbaar op. Daar verschilt ze van een dictatuur. We moeten weigeren om deel te nemen aan systemen die ons dwingen onze morele en intellectuele autonomie op te geven. Ik citeer Albert Camus: “Een mens is niet vrij als hij alleen vecht voor zichzelf. Vrijheid is altijd een gezamenlijke onderneming – Ik verzet mij, dus wij bestaan-“. Ware vrijheid ligt niet in het overnemen van een nieuwe ideologie, maar in een voortdurende waakzaamheid: altijd kritisch blijven, altijd weigeren om blind te volgen. Rechtvaardigheid zonder grenzen leidt tot wreedheid. De mens moet de onderdrukking verwerpen, maar zonder zijn eigen menselijkheid te verliezen.

Vrijheid wordt vandaag niet alleen bedreigd door overheden, maar ook door de groepsdruk van sociale en politieke bewegingen. Ideologieën manipuleren waarheid om macht te behouden. Of het nu gaat om politiek, religie of sociale bewegingen, extremisme leidt uiteindelijk altijd tot de onderdrukking van individuele vrijheid. We moeten ons blijven verzetten tegen onrecht, zonder zelf onrechtvaardig te worden en zich niet laten meeslepen door ideologieën die het individu onderdrukken. Vrijheid is geen vaststaand feit, maar een voortdurende keuze. Het vereist moed om autonoom te blijven denken, om niet mee te gaan in collectieve hysterie, en om geweld en onderdrukking te verwerpen zonder zelf te vervallen in fanatisme. Vrijheid bestaat niet uit het vernietigen van vijanden, maar uit het weigeren om je medeplichtig te maken aan onrecht.

In een tijd van polarisatie, sociale media-hypes en politieke radicalisering, is het gemakkelijk om mee te gaan in de stroom. De druk om partij te kiezen, om het ene dogma boven het andere te stellen, is groter dan ooit.

De mensen die we hier herdenken, wilden geen overwinning maar gerechtigheid ze weigerden hun menselijkheid te verliezen.

Verzet is een morele plicht, geen ideologisch dogma. Men strijdt niet uit haat tegen een vijand, maar uit liefde voor rechtvaardigheid. Men mag nooit hetzelfde geweld en fanatisme overnemen als de onderdrukker. Hoop ligt in de kleine daden van moed. Het is een treurige waarheid dat het meeste kwaad wordt gedaan door mensen die niet kiezen tussen goed of kwaad.

29-03-2025 Harry De Neve Voorzitter NCPGR gewest Antwerpen